مدیریت بحران آب دردهج

این روزها وقتی رهگذری از سرازیری جاده ی دهج در گدار کوجو به سمت این شهر می‌نگرد آنچه در وهله اول چشم او را می نوازدو حیرتش را بر می‌انگیزد وجود منبع‌های فلزی فراوانی است که تقرببا درپشت بام هرمنزل مسکونی در زیر تلالونور خورشید می‌درخشد، حیرتی که در ذهن سیال و جستجوگرش این سوال راایجاد می‌کند که دلیل نصب این همه منبع برفراز بام‌های منازل دهج چیست؟ مگردراین شهر آب لوله کشی وجودندارد؟

با همین سوال است که وارد دهج می‌شود و پرسشگری را آغازمی کند تا دلیل را بیابد؟ پاسخش ناامید کننده است، پاسخی که در پس آن وحشت از خشکسالی و اثرات مخربش موج می‌زند، پاسخی ازترس ونفرین بر دیو خشکسالی. می‌شنود که خشکسالی باعث شده تا مسئولین اداره آب برای تامین آب شهر با مشکل روبروشده ولذا سیاست جیره بندی را اعمال کنند، بدین قرار که در هروز فقط 30 الی 60 دقیقه آنهم در ساعات اولیه روز شبکه آب وصل است وبقیه روز قطع، به عبارتی مردم شهر در 24 ساعت شبانه وروز فقط 30 تا 60 دقیقه آب شهری دارند، لذا برای تامین آب مورد نیاز بقیه روزبه نصب منبع‌های ذخیره‌ی آب روی آورده‌اند. منابعی که ظرفیت آن‌ها از حداقل 500 لیتر تا 2000 لیتر بسته به موقعیت اقتصادی هرخانواده متفاوت هست.

گویا هدف از این سیاست صرفه جویی وکنترل مصرف آب هست، اما اینکه آیا این گونه تصمیم هامی تواند نقشی درکنترل مصرف داشته باشد جای تردید است؟

دراین مقوله سعی براین است که از دوبعد به مسئله بحران خشکسالی و آب دردهج پرداخته شود یکی بررسی روند مصرف وسیاست جیره بندی اتخاذشده توسط مدیران آب و دیگری سیاست حفر چاه‌های جدید وکمکی برای تامین آب دهج.

اگر چه آب یکی از منابع تجدید شونده است ولی امروزه به عنوان کالایی اقتصادی _ اجتماعی محسوب می‌شود که با توجه به رشد جمعیت و افزایش فعالیت‌های انسانی، که نیاز به آب دارد، روند مصرف سرانه آن در جهان درحال کاهش است. کشور ایران هم با توجه به موقعیت طبیعی خود ومیزان متوسط بارندگی سالیانه 260 میلی متریکی از کشورهای خشک محسوب می‌شود، این عامل همراه با افزایش جمعیت و فعالیت‌های صنعتی باعث شده مثل همه کشورهای دنیا با کاهش روند مصرف سرانه آب ریروباشد به گونه ای که سرانه منابع آب تجدید شونده سالانه که در سال 1335، 7000 مترمکعب بوده، در سال 1375 به 2000 مترمکعب کاهش یافته و پیش بینی می‌شود که تا سال 1400 به حدود 800 مترمکعب کاهش یابد که پایین‌تر از مرز کم آبی (1000 مترمکعب) است.

مصرف غلط یکی از علل هدر رفتن آب می‌شود. برطبق برنامه سوم توسعه، الگوی مصرف آب هر خانوار 5/22 مترمکعب در ماه تعیین شده که در نتیجه هر نفر به طور متوسط در شبانه روز می‌تواند 150 لیتر آب مصرف نماید (به جدول شماره 1 بنگرید) این درحالی است که مصرف سرانه به طور متوسط 250 تا 300 لیتر در شبانه روز می‌دهد.

جدول 1- الگوی توصیه شده مصارف سرانه خانگی برحسب لیتر در روز (تا سال 1390).

نوع مصرف	حداقل (لیتر)	حداکثر (لیتر)
آشامیدن	3	5
پخت و پز	5	10
حمام	25	50
لباسشویی	10	20
ظرفشویی	5	15
دستشویی و توالت	20	30
شتشوی خانه	3	10
کولر و تهویه مطبوع	2	5
متفرقه	2	5
جمع	75	150

 

اگر بعد خانوار در دهج را 5 نفر درنظر بگیریم طبق جدول باید حداقل مصرف 375 لیتر و حداکثر 750 لیتر درشبانه روز باشداما اگر برمبنای روش غلط مصرف در نظر بگیریم 1250 تا 1500 لیتر می‌باشد.

منبع‌هایی که برای ذخیره آب در منازل دهج استفاده می‌شود از حداقل 500 لیتر تا 2000 لیتر درنوسان اند. معمولاخانواده های کوچک (دونفره) منبع‌های با ظرفیت کمتر وبرعکس خانواده‌های بزرگ منبع‌هایی با ظرفیت بیشتردارند. هرخانواده اول صبح که آب در لوله‌ها جریان دارد منبع آب را پر وتا روز بعد از آن استفاده می‌کند. آب موجودی در مخازن بنا به دلایل متعددی از جمله ماندن، بوگرفتن ناشی از اکسید آهن ودرنتیجه بد مزه شدن، عدم کنترل شیرهای آب واحساس اطمینان مبنی بر وجود آب ودرمضیقه نبودن، استفاده‌های غیر آشامیدنی دریک روز مصرف می‌شود وکمتراتفاق می‌افتد که آب ذخیره شده برای روز بعدباقی مانده و مصرف شود،حتی ممکن است بی جهت خالی شود. اگر آب ذخیره و مصرف شده یک خانوار دهجی را بامصرف استاندارد جدول 1 مقایسه کنیم تقریبا دوبرابر مصرف استاندارد مصرف می‌کند واگربا مصرف غیر استاندارد وغلط رایج مقایسه کنیم باز مقدار آبی که در یک خانواردهجی مصرف می‌شود بیشتر از آن هست، حتی اگر بیشترنباشد حداقل کمتر نیست. (به جدول 2 بنگرید).

جدول 2- مصرف آب خانوار دهجی با خانواری 5 نفره درکشوربراساس آمارهای استانداردوغیر استاندارد

مصرف خانواردهجی براساس یک تانکر 2000 لیتری	مصرف استانداردبراساس جدول 1	مصرف غیراستانداردجاری درکشور
2000	750  - 375	1500 -- 1250

 

اکنون این سوال مطرح می‌شود آیا روش بکار گرفته شده در دهج راه حلی مناسب برای کنترل مصرف ومقابله با کم آبی هست یا نه؟ آمار وارقام بیانگر این واقعیت است که چنین روشی نمی‌تواند نقش موثری دراستفاده بهینه از آب موثر باشد. پاسخ اکثر مردم عادی که دردهج زندگی می‌کنند نیز موید همین نکته است آن‌ها اقرارمی کنند مصرفشان فرقی نکرده بل درگاهی موارد بیشتر هم شده است. (ناگفته نماند یکی از راه‌های مقایسه استفاده از قبض‌های آب صادر شده برای مشتریان درقبل وبعداز اجرای این سیاست است وچون چنین چیزی دراختیار ندارم نمی‌توانم یر این مبناقیاسی داشته باشم).

نکته دیگری که به نظر می رسدهزینه های گزافی را براداره آب و فاضلاب تحمیل کرده حفر چاه‌های کمکی وجدیدبدون کارشناسی لازم برای تامین آب دهج است.

از آنجا که چاه اصلی تامین آب دهج به دلیل خشکسالی‌های پی در پی با کم آبی شدید مواجه شده وجوابگوی آب موردنیازشهر نیست اقدام به حفر چاه‌های جدید وجایگزین نمودن آن‌ها با چاه اصلی یکی از سیاست‌های مدیران آب بوده است، لذا برای این کار درچند نقطه‌ی دهج چاه‌های را حفر نموده که هزینه‌های زیادی را به همراه داشته است اما بنا به دلایلی که بر کسی آشکار نشده بعد از حفرچاه غیر قابل استفاده وبا بازدهی کم اعلام شده ولذاپر شده‌اند، این عمل شایعات زیادی را در بین مردم رواج داده که ناشی از شفاف نبودن سیاست‌های بکار رفته شده می‌باشد، درنتیجه سوالات وسوء تفاهم هایی را در اذهان مردم به وجود آورده، نظیر اینکه اگر آب در منطقه مورد نظر نبوده چرا کارشناسان آنجا را برای حفر چاه جدید انتخاب وبعد از اتمام حفرواعلام عدم بازدهی مناسب پرومجددا درهمان منطقه در فاصله‌ی دورتر اقدام به حفر چاه و بازهم پرکردن آن نموده‌اند؟

علاوه بر حفراین چاه هاکه در شمال دهج بوده و هزینه‌های زیادی صرف آن‌ها شد ه وظاهرا به دلیل عدم آبدهی مناسب پرشده‌اند، در سه نقطه‌ی کوجوئیه، لب گرد، زاردوئیه نیز اقدام به حفر چاه شده که نتیجه‌ی چندان رضایت بخشی را دربرنداشته است. در کوجوئیه بعد از حفر و استفاده، ظاهرا به دلیل عدم رعایت فاصله عرفی وقانونی با قنات این مزرعه ودرنتیجه ترس از متروکه شدن قنات مذکور اعتراض مالکان این مزرعه را برانگیخت ودرنتیجه چاه را پرنمودند. همین عامل در زاردوئیه اعتراض مالکان قنات رکن آباد را، که درپائین چاه مذکورقراردارد، درپی داشت واین یکی هم همان سرنوشت را درپی داشت، ظاهرا تنها چاه لب گرد مورد استفاده قرارگرفته ا ست. اکنون این سوال مطرح می‌شود که مسئول هزینه‌های گزافی که دراین راستا شده کدام ارگان هست؟ چه کسی پاسخگو هست؟ هدف از حفر این چاههادر کنار قنات هاای که از گذشته‌های دور منبع تامین آب مردم ایران بوده‌اند چه بوده است؟

این مقاله در هفته نامه بابک زمین چاپ شده است.